کمبود آهن زمانی اتفاق می‌افتد، که آهن به اندازه کافی در خون وجود ندارد. و می‌تواند به بروز بسیاری از علائم مانند: خستگی و سرگیجه منجر شود. آهن یک ماده معدنی است که برای بسیاری از عملکردهای بدن حیاتی است. این ماده انتقال اکسیژن در خون را پشتیبانی می‌کند. همچنین برای توسعه و عملکرد صحیح سلول‌ها و تولید برخی از هورمون‌ها و بافت‌ها ضروری است. اگر میزان آهن در بدن افراد کم باشد، می‌تواند عملکرد بدن را مختل کند و به کم خونی ناشی فقر آهن منجر شود. در بیشتر موارد، این وضعیت به راحتی قابل درمان است. در این مقاله در مورد علائم کمبود آهن و همچنین شرایطی که باید به پزشک مراجعه کنید؛ صحبت می‌کنیم.
علائم کمبود آهن
علائم کمبود آهن بستگی به شدت آن و همچنین سلامت کلی فرد دارد. اگر کمبود آهن تا حد متوسط باشد، فرد ممکن است نشانه‌های قابل توجهی را تجربه نکند.
گاهی اوقات کمبود آهن می‌تواند به کم خونی ناشی از فقر آهن منجر شود. این حالت زمانی اتفاق می‌افتد که بدن به اندازه کافی گلبول قرمز یا هموگلوبین در خون ندارد. کم خونی ناشی از فقر آهن می‌تواند علائمی را ایجاد کند، که عبارتند از:
- خستگی
- ضعف
- سرگیجه
- سردرد
- حساسیت به دما
- سردبودن دست‌ها و پاها
- تنفس کوتاه
- درد قفسه سینه
- مشکل در تمرکز
- تپش قلب
- سندرم پاهای بی قرار
- تمایل به خوردن مواد غیر خوراکی مانند: یخ و خاک
همچنین چندین نشانه فیزیکی از کمبود آهن وجود دارد که باید به آن توجه کرد:
- شکنندگی ناخن‌ها
- ترک برداشتن در اطراف دهان
- ریزش مو
- التهاب زبان
- زرد شدن و رنگ پریدگی پوست
- ضربان قلب یا تنفس نامنظم
علل کمبود آهن
کمبود آهن زمانی اتفاق می‌افتد که مقدار کافی آهن در خون موجود نباشد. چند دلیل بالقوه برای کمبود آهن وجود دارد، از جمله:
رژیم غذایی
آهن در انواع مختلفی از غذاها، از جمله ماهی، غلات و حبوبات غنی شده، لوبیا، گوشت و سبزیجات برگ سبز وجود دارد. موسسه ملی سلامت توصیه می‌کند که بزرگسالان مرد ۸ میلی گرم آهن در روز و بزرگسالان زن ۱۸ میلی گرم در روز تا قبل از ۵۰ سال و ۸ میلیگرم در روز پس از آن دریافت کنند.
سوء جذب آهن
برخی از شرایط پزشکی و داروها ممکن است از جذب درست آهن توسط بدن جلوگیری کند، حتی در زمانی که یک فرد غذاهای غنی از آهن می‌خورد. شرایطی که می‌تواند مشکلات مربوط به جذب آهن را ایجاد کند، عبارتند از:
- روده و مشکلات گوارشی مثل بیماری‌های التهابی روده
- جراحی دستگاه گوارش، مانند جراحی بای پس معده
- جهش‌های ژنتیکی نادر
از دست دادن خون
هموگلوبین یک پروتئین در سلول‌های قرمز خون است. که مقدار بسیار زیادی از آهن بدن را شامل می‌شود. به همین دلیل، از دست دادن خون می‌تواند کمبود آهن و کم خونی ایجاد کند. از دست دادن خون می‌تواند ناشی از جراحت، انجام مکرر آزمایش خون و یا اهدای خون باشد.
اما همچنین می‌تواند ناشی از مشکلات خاص یا داروها باشد، از جمله:
- خونریزی داخلی، ناشی از زخم یا سرطان روده بزرگ
- استفاده منظم از آسپیرین یا داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs)
- خونریزی شدید در دوره قاعدگی
- خونریزی دستگاه ادراری
- شرایط ژنتیکی نادر
- جراحی
سایر شرایط
سایر شرایطی که ممکن است منجر به کمبود آهن شود؛ عبارتند از:
- نارسایی کلیه
- نارسایی احتقانی قلب
- چاقی
وجود آهن کافی در بدن به ویژه در دوران رشد بسیار مهم است. کودکان و مادران باردار از نظر کمبود آهن بدن در معرض ریسک بسیار بالایی قرار دارند.
تشخیص
در هنگام تشخیص کمبود آهن، پزشک ممکن است ابتدا معاینه فیزیکی انجام دهد. آنها همچنین در مورد علائم فرد و هر گونه عوامل خطر، مانند خونریزی شدید قاعدگی یا بیماری‌های زمینه‌ای، از آنها سوال خواهند کرد. اگر پزشک به کمبود آهن در یک فرد شک داشته باشد، معمولا انجام یک آزمایش خون را برای او تجویز می‌کند.
نتایج این آزمایشات می‌تواند اطلاعاتی مانند: میزان کل گلبول‌های قرمز و آهن در خون را فراهم کند. اگر پزشک مشکوک به خونریزی داخلی باشد، ممکن است آزمایش‌های بیشتری لازم شود که می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- آزمایش خون در مدفوع
- آندوسکوپی
- کولونوسکوپی
درمان
درمان دقیق کمبود آهن بستگی به علت و شدت آن دارد. در بیشتر موارد، دکتر قرص آهن را تجویز می‌کند. مکمل‌های دارویی، آهن بیشتری از مکمل‌های مولتی ویتامین دارند. در مواردی که مشکلی در جذب آهن وجود دارد، ممکن است آهن را به روش داخل وریدی (تزریقی) تجویز کنند. این گزینه در مواردی چون از دست دادن قابل توجه خون نیز مورد استفاده است. در موارد شدید، ممکن است انتقال خون ضروری باشد.
اگر خونریزی داخلی علت کمبود آهن باشد، ممکن است جراحی انجام شود. پزشک همچنین ممکن است تغییر در رژیم غذایی را برای مصرف غذاهای غنی از آهن توصیه کند.
چه موقع باید به پزشک مراجعه کنیم؟
هر کسی که نشانه‌های کمبود آهن را در بدن خود مشاهده می‌کند باید به پزشک مراجعه کند. دکتر با انجام یک آزمایش خون و مشاهده نتایج آن می‌تواند به سرعت به بیمار توصیه‌های لازم را بگوید. اگر سطح آهن خون فرد طبیعی باشد، شاید این علائم به دلیل دیگری بروز کرده‌اند. برای تشخیص قطعی بهتر است با یک پزشک مشورت کنید.
بازگرداندن سطح آهن به حالت نرمال می‌تواند در عرض ۱ یا ۲ ماه درمان مداوم رخ دهد. پزشک ممکن است توصیه کند که قرص‌های آهن را به مدت طولانی مصرف کنید. ممکن است در موارد شدید، درمان‌های پیشرفته تری ضروری باشد.
خلاصه
کمبود آهن می‌تواند باعث علائم بسیاری از جمله سرگیجه، خستگی و سردی دست‌ها و پاها شود. پزشک معمولا با یک آزمایش خون ساده، کمبود آهن را تشخیص می‌دهد. درمان ممکن است شامل تجویز مکمل‌های آهن برای چند ماه باشد. در بعضی موارد کمبود آهن بدن ممکن است به دلیل بیماری‌های جدی تری باشد که نیاز به درمان‌های پیچیده تری نیز دارد.
